Ελιάνα Χουρμουζιάδου, Μακάρι να ήσουν εδώ, Κέδρος 2011
Το καλό στη σύλληψή του, μα ανολοκλήρωτο στην εκτέλεσή του, βιβλίο της Χουρμουζιάδου είναι από τα πιο ενδιαφέροντα κείμενα που διάβασα πρόσφατα.
Σε πρώτο επίπεδο η υπόθεση αφορά ένα ζευγάρι σε κρίση. Όσο όμως προχωρά η διήγηση αντιλαμβανόμαστε ότι ο γαμήλιος βίος ενός Γερμανού και μιας Ελληνίδας αναταράζεται από δονήσεις που μόνο καλά κρυμμένα μυστικά μπορούν να προκαλέσουν. Σταδιακά εισάγεται ένα δεύτερο επίπεδο με πιθανά εγκλήματα πολέμου, διαλυμένες οικογενειακές ιστορίες, ύποπτες μεταπολεμικές περιουσίες, καταπάτηση παραλιακών οικοπέδων με εκκλησιαστικές ευλογίες, μετοίκηση κάποιων από την Ευρώπη σ’ ένα απομακρυσμένο αιγαιοπελαγίτικο νησί, κι άλλων από εκείνο το νησί προς την Κεντρική ή τη Δυτική Ευρώπη, σε συνδυασμό με μια αργά αναδυόμενη ιστορία κληρονομικής ψυχασθένειας.
Οι δυνατότητες που παρέχει αυτό το παλίμψηστο είναι αφηγηματικά τεράστιες - όμως ελάχιστες πραγματώνονται σ' ένα κείμενο το οποίο μπορεί μεν να θέτει όλα αυτά τα ζητήματα, αφήνει όμως τον αναγνώστη μετέωρο ως προς την ερμηνεία και την ακριβή ρόλο τους στην συγκρότηση των χαρακτήρων και την εξέλιξη της μυθοπλασίας.
Το βιβλίο αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο, με τίτλο ‘ΜΑΞ’, ο λόγος εκφέρεται στο δεύτερο ενικό, και ενώ δεν δηλώνεται ρητά ο ομιλών και ο αποδέκτης, δημιουργείται η εντύπωση ότι είναι ο ίδιος ο Μαξ που απευθύνεται στον εαυτό του - πρόκειται για τεχνική που εύστοχα αναδεικνύει την αποστασιοποίηση του Μαξ από τα συναισθήματά του και τη βασανιστική του προσπάθεια να ορίσει οτιδήποτε --αντικείμενο, συμβάν, ή πρόσωπο-- διαρκώς απομακρύνεται από αυτόν.
Στο δεύτερο μέρος, ο ‘ΔΑΝΙΗΛ’ μας μιλά σε πρώτο πρόσωπο, με την ευθύτητα και την αμεσότητα που χαρακτηρίζει κάποιον που φρόντισε από νωρίς να πάρει αποστάσεις από τους γύρω του, αλλά θεωρεί ότι κατανοεί πλήρως και μπορεί να μεταφέρει στον αναγνώστη το πώς σκέφτονται οι άλλοι, όπως η αδελφή του --και σύζυγος του Μαξ-- Ρέα. Το δεύτερο μέρος επιχειρεί μια συστηματικότερη εμπλοκή του προσωπικού και οικογενειακού παρόντος, με το κοινωνικό-πολιτικό παρελθόν της Ευρώπης. Το εγχείρημα αυτό όμως περιορίζεται σε ενδιαφέρουσες νύξεις, ή την παράθεση σποραδικών στοιχείων η οποία δεν εμβαθύνει επαρκώς στους χαρακτήρες, ούτε οδηγεί το πλούσιο ιστορικό υλικό σε μια άρτια σύνθεση. Και για αυτό δεν ευθύνεται απλώς η περιορισμένη έκταση του βιβλίου -- υπάρχουν άλλωστε στα ελληνικά, βιβλία αρκετά μικρότερου μεγέθους, που μοιράζουν την αφήγηση σε δύο μέρη και ασχολούνται με δύσκολες ιστορικές αλήθειες, αλλά που δίνουν σαφώς την αίσθηση ενός ολοκληρωμένου λογοτεχνικού έργου.
Είναι χαρακτηριστικό πολλών Ελλήνων πεζογράφων να συλλαμβάνουν εξαιρετικές ιδέες που αποτυγχάνουν να απογειώσουν, ή έστω να αναπτύξουν με τρόπο επαρκή για ένα λογοτεχνικό έργο. Η ιστορία τελειώνει ακριβώς την στιγμή που το ενδιαφέρον του αναγνώστη εντείνεται τόσο ως προς την τελική στάση της Ρέας, όσο και ως προς το φορτωμένο μυστικά παρελθόν της οικογένειας του Μαξ. Δεδομένης της έρευνας που προηγήθηκε της συγγραφής, και των αρετών που έχει η γραφή της Χουρμουζιάδου, είναι κρίμα που η συγγραφέας δεν επιχείρησε κάτι πιο φιλόδοξο.
